Andrés Magnússon, framkvæmdastjóri SVÞ, skrifaði grein á Vísi þann 12. nóvember. Í greininni fjallar hann um skort á aðgerðum stjórnvalda til að bregðast við dómi Hæstaréttar þar sem staðfest var lögmæti innflutnings á fersku kjöti. Ríkið skapar sér nú skaðabótaskyldu með því að halda áfram að gera ferskt kjöt upptækt við komu til landsins. Greinina í heild sinni má lesa á vef Vísis hér.
Í viðtali í Fréttablaðinu í dag segir Andrés Magnússon, framkvæmdastjóri SVÞ að bregðist stjórnvöld ekki strax við dómi Hæstaréttar um innflutning á fersku kjöti sé ríkið að skapa sér skaðabótaskyldu. „Það hefur legið fyrir mörg undanfarin ár að það væru yfirgnæfandi líkur á að niðurstaða málsins yrði á þann hátt sem síðar varð. Sú afsökun að stjórnvöld hafi ekki haft nægan tíma er bara ekki gild. Umfjöllun má sjá á vef Vísis hér og í tölublaðinu frá 9. nóvember.
Eins og öllum er í fersku minni komst Hæstiréttur að þeirri niðurstöðu með dómi sínum þann 11. október s.l. að innflutningstakmarkanir á fersku kjöti feli í sér brot á EES – skuldbindingum íslenska ríkisins og séu því ólögmætar. Þar með var komin endanleg niðurstaða fyrir dómstólum á baráttu SVÞ – Samtaka verslunar og þjónustu sem staðið hafði í rúmlega sjö ár.
Þrátt fyrir þessa skýru niðurstöðu Hæstaréttar er ekki að merkja að neinn asi sé á stjórnvöldum og Alþingi að bregðast við og breyta íslenskri löggjöf til samræmis við niðurstöðu dómsins og þjóðréttarlegar skuldbindingar ríkisins. Samkvæmt fréttatilkynningu sem atvinnu- og nýsköpunarráðuneytið sendi frá sér sama dag og dómurinn gekk, er stefnt að því að mæla fyrir slíku frumvarpi á Alþingi í febrúar n.k.
Á meðan heldur hið ólögmæta ástand áfram að vara, með tilheyrandi kostnaði fyrir ríkissjóð og skattgreiðendur. Í gær kom fyrsta sendingin af fersku kjöti til landsins, eftir að niðurstaða Hæstaréttar lá fyrir. Um var að ræða ferskt lífrænt ræktað nautakjöt frá Hollandi, sem hafði meðferðis öll tilskilin vottorð frá þar til bærum þarlendum yfirvöldum. Matvælastofnun heimilaði ekki innflutning kjötsins, þar sem það hafði ekki verði geymt í frysti í 30 daga, eins og gildandi lög gera kröfu um. Sem afleiðing þessa á innflytjandi kjötsins skýlausa bótakröfu á hendur ríkissjóði.
Hið ólögmæta ástand varir því áfram með tilheyrandi tjóni fyrir íslenska neytendur og bótaábyrgð fyrir ríkissjóð, til viðbótar við þann gífurlega kostnað sem hefur fallið á ríkið að viðhalda núverandi ástandi. SVÞ – Samtök verslunar og þjónustu skora á stjórnvöld að bregðast nú hratt við og gera nauðsynlegar breytingar á löggjöfinni til að forða megi enn frekara tjóni fyrir alla aðila þessa máls.
Í þessu sambandi er nauðsynlegt að benda á að samkvæmt tölfræðigögnum frá Hagstofu Íslands hafa verið flutt út 245 tonn af fersku og ófrystu íslensku lambakjöti á s.l. tólf mánuðum án athugasemda erlendra yfirvalda. Með hliðsjón af rökum hérlendra stjórnvalda hvað varðar frystiskyldu, er því full þörf á að skoða hvaða áhrif einangrun íslenskra búfjárstofna kann að hafa fyrir erlenda neytendur.
Hæstiréttur dæmdi í dag að íslenska ríkið hefði brotið gegn þjóðréttarlegum skuldbindingum sínum samkvæmt EES-samningnum með því að halda við lýði banni við innflutningi á fersku kjöti hingað til lands. Fyrirtækið Ferskar kjötvörur ehf. fór í mál við ríkið og krafðist skaðabóta þar sem fyrirtækinu var ekki heimilað að flytja hingað til lands lífrænt ferskt nautakjöt frá Hollandi á árinu 2014. Hæstiréttur tók undir með málatilbúnaði fyrirtækisins um að sú synjun hefði farið gegn skuldbindingum íslenska ríkisins samkvæmt EES-samningnum sem leiddi til bótaskyldu ríkisins gagnvart fyrirtækinu. Námu bæturnar andvirði kjötsins og flutningskostnaði. Þá var ríkið dæmt til að greiða fyrirtækinu málskostnað á báðum dómstigum.
Niðurstaða dómsins er því í fullu samræmi við fyrri ábendingar SVÞ – Samtaka verslunar og þjónustu, en samtökin hafa háð áralanga baráttu fyrir afnámi þessara takmarkanna. Upphaf málsins má rekja til kvörtunar samtakanna til Eftirlitsstofnunar EFTA (ESA) frá árinu 2011 þar sem ESA, og síðar einnig EFTA-dómstóllinn og Héraðsdómur Reykjavíkur, komust að sömu niðurstöðu,að núgildandi innflutningstakmarkanir á fersku kjöti frá öðrum EES-ríkjum séu andstæðar EES-samningnum.
Ferskar kjötvörur ehf., aðildarfyrirtæki SVÞ, stefndi íslenska ríkinu og krafðist skaðabóta vegna tjóns sem það varð fyrir sökum synjunar á heimild til að flytja til landsins ferskar lífrænt ræktaðar nautalundir frá Hollandi. Krafðist fyrirtækið þess að aflað yrði ráðgefandi álits EFTA-dómstólsins til að fá úr því skorið hvort íslensk löggjöf væri í samræmi við EES-samninginn. Var fallist á þá beiðni og var niðurstaða dómstólsins að bannið samræmist á engan hátt skuldbindingum íslenska ríkisins samkvæmt EES-samningnum. Niðurstaða Héraðsdóms Reykjavíkur, í nóvember 2018, var á þá sömu. Þrátt fyrir skýra niðurstöðu dómsins var málinu áfrýjað til Hæstaréttar af hálfu íslenska ríkisins og kvað rétturinn upp dóm sinn fyrr í dag. Í dómi sínum fyrr í dag staðfesti Hæstiréttur dóm Héraðsdóms Reykjavíkur og vísaði til forsenda hans í niðurstöðu sinni.
SVÞ fagna niðurstöðu Hæstaréttar sem er lokaáfangi í baráttu samtakanna sem hófst með kvörtun SVÞ árið 2011. Að sama skapi gagnrýna SVÞ tregðu stjórnvalda að bregðast við rökstuddum og málefnalegum niðurstöðum dómstóla í málinu. Skora samtökin á stjórnvöld og Alþingi að taka á málinu í samræmi við þjóðréttarlegar skuldbindingar íslenska ríkisins. Er það krafa SVÞ að innflutningur á fersku kjöti, sem unnið er í samræmi við strangar samevrópskar kröfur og undir eftirliti annarra EES-ríkja, verði heimilaður hér á landi í samræmi við EES-löggjöfina.
Fyrir sjö árum sendu SVÞ – Samtök verslunar og þjónustu kvörtun til Eftirlitsstofnunar EFTA (ESA) þar sem samtökin tóku af skarið og kvörtuðu undan innleiðingu hérlendra stjórnvalda á matvælalöggjöf EES samningsins. Var þannig í pottinn búið, og er enn, að íslenska ríkið hefur sett höft á innflutning á fersku kjöti og skal allt slíkt kjöt fryst áður en það kemur inn á borð íslenskra neytenda. Sem afleiðing þessa er íslenskum neytendum gert að velja á milli innlendrar framleiðslu, fersk eða frosin, og þíddu erlendu kjöti. Er óumdeilt að slík samkeppni er verulega einsleit og vali neytenda gefið langt nef enda felur frystiskylda á kjöti í sér verulega eftirgjöf á gæðum.Á síðastliðnu ári kvað EFTA dómstóllinn upp hin rökrétta dóm að hérlend frystiskylda fæli í sér ótvírætt brot gegn EES skuldbindingum íslenska ríkisins. var dómurinn í fullu samræmi við röksemdir SVÞ í kvörtun sinni til ESA. Þrátt fyrir veruleg fjárútlát í vörn sinni tókst íslenska ríkinu ekki að sýna fram á nein rök fyrir umræddum innflutningshöftum. Á góðri og kjarnyrti íslensku kallaðist þessi sneypuför stjórnvalda fyrir dómstólnum heimaskítsmát hvað varðar grundvöll fyrir þessum höftum á starfsumhverfi verslana og valfrelsi neytenda.
Þrátt fyrir ljúf loforð stjórnvalda gagnvart ESA um að bæta úr þessum ágöllum og aflétta umræddum höftum hafa stjórnvöld enn ekki gripið til slíkra aðgerða átta mánuðum frá því að dómur féll í málinu. Í átta mánuði hafa stjórnvöld verið meðvituð um eigin sök án þess að hafa sýnt vilja í verki til að bæta hér úr. Er svo komið að ekki eingöngu þolinmæði neytenda og verslana er á þrotum heldur einnig þolinmæði ESA. Hefur stofnunin nú gefið stjórnvöldum þrjá mánuði til þess að svara fyrir það hvers vegna ekki hafi verið gerðar viðeigandi ráðstafanir til að framfylgja dómi EFTA dómstólsins um innflutningstakmarkanir sem féll í nóvember í síðasta ári.
Nú dugar ekkert fyrir hérlend stjórnvöld að sitja aðgerðarlaus og krossleggja fingur um að þetta reddist heldur þarf að bretta upp ermar og ráðast í þær breytingar sem gera þarf til að uppfylla skyldur ríkisins. Sofandaháttur stjórnvalda í þessu máli má ekki viðgangast mikið lengur og er það skýr krafa verslunar og neytenda að stjórnvöld virði þær alþjóðlegu skuldbindingar sem það hefur undirgengist, hvort sem það eru samningar eða dómar.
Andrés Magnússon, framkvæmdastjóri SVÞ – Samtaka verslunar og þjónustu