02/09/2019 | Fréttir, Greinar, Í fjölmiðlum, Umhverfismál
Ingvar Freyr Ingvarsson aðalhagfræðingur og Benedikt S. Benediktsson lögfræðingur Samtaka verslunar og þjónustu, skrifa í Viðskiptablaðið 29. ágúst:
Ríkisstjórnin hefur gefið út metnaðarfullar yfirlýsingar í loftslagsmálum. Við höfum fyrir löngu spilað út okkar helsta trompi; orkuframleiðsla á Íslandi er að langmestu leyti sjálfbær. Við þurfum því að takast á við flóknar áskoranir til að draga úr losun. Í því liggja hins vegar jafnframt tækifæri því við munum þurfa að skapa og vinna með lausnir sem önnur ríki þurfa hugsanlega ekki að leggja jafn ríka áherslu á næstu ár. Haldi menn rétt á spilunum geta Íslendingar orðið nk. fyrirmyndarríki og slík ásýnd eykur seljanleika vöru og þjónustu frá Íslandi. Snemmbærar fjárfestingar í losunarsamdrætti draga úr framtíðaráhættu vegna kostnaðarhækkana. Undir þessum kringumstæðu þurfa bæði stjórnvöld og einkaaðilar að koma auga á tækifærin og nýta þau til hins ýtrasta.
Yfirlýsingar ríkisstjórnarinnar tengjast skuldbindingum á vettvangi Parísarsamkomulagsins. Efasemdum hefur verið lýst um niðurstöður loftslagsráðstefnu SÞ árið 2015. Um þessar mundir hafa komið fram upplýsingar sem sýna að losun koltvísýrings heldur áfram að aukast þrátt fyrir tilvist samkomulagsins. Margir eru þó þeirrar skoðunar að árangur ráðstefnunnar sé meiri en menn gátu vonast eftir. Þeim fer einnig fjölgandi sem telja að það hefði verið æskilegt að ganga mun lengra en gert var. Hvað sem öðru líður er ljóst að árangurinn er m.a. háður því hvernig aðilar Parísarsamkomulagsins haga sér næstu missiri og ár.
Vísbendingar eru um að Parísarsamkomulagið hafi hið minnsta vakið menn til umhugsunar og skapað baráttunni gegn hlýnun jarðar nýjan farveg. Þó að með samkomulaginu hafi aðildarríkin sett sér töluleg markmið verður árangur a.m.k. fyrst um sinn helst mældur í skilgreindum aðgerðum sem aðildarríkin boða. Aðilar samkomulagsins hafa verið meðvitaðir um að þetta er langhlaup en ekki spretthlaup og því er aðildarríkjunum gert að endurmeta gerðar áætlanir fimm ára fresti auk þess sem upplýsingagjöf og eftirlit verður gegnsærra en áður hefur tíðkast. Líkur eru á að samanburður verði í því ljósi einfaldari og aðgengilegri.
Óhjákvæmilega krefst metnaður í loftslagsmálum þess að áætlanir einstakra ríkja séu verði skjótvirkar. Fjölmörg ríki stefna að góðum árangri hverjar svo sem heimturnar verða. Ætla verður að þær aðgerðir sem ráðist verður í muni með einhverjum hætti kalla á breytta hegðun fyrirtækja og einstaklinga.
Virðismat fyrirtækja er m.a. háð þróun rekstrarkostnaðar. Stjórnendur fyrirtækja sem standa í virkri samkeppni hafa það viðvarandi verkefni að lækka slíkan kostnað m.a. með upptöku nýrra rekstraraðferða og nýrra tæknilausna.
Til dæmis standa stjórnendur fyrirtækja sem reiða sig á notkun ökutækja frammi fyrir því að leggja mat á rekstrarkostnað þeirra yfir áætlaðan notkunar- eða líftíma. Efnahagslegir hvatar til orkuskipta í samgöngum eiga að stuðla að því að matið verði nýorkuökutækjum hagfellt. Ábati fyrirtækjanna gefur til kynna það verð sem fyrirtækið greiðir beinlínis fyrir losun. Til viðbótar kann að koma sá ábáti sem hlýst af góðu orðspori.
Kostnaður við losun í fluggeiranum endurspeglast í kostnaði vegna kaupa á ETS losunarheimildum og sama á við um önnur fyrirtæki sem eru háð slíkum kaupum. Flugfélög draga m.a. úr rekstrarkostnaði með því að draga úr eldsneytisnotkun. Verðið sem þau greiða fyrir losun endurspeglast í rekstrarhagræðinu sem þau ná fram annars vegar með minni eldsneytiskaupum og hins vegar sparnaði vegna minni þarfar fyrir losunarheimildir. Í mörgum tilvikum er losunarkostnaður hins vegar óljós til skemmri og lengri tíma litið enda eru loftslagsaðgerðir stjórnvalda enn í mörgu tilliti ófullburða. Þetta á t.d. við í tilviki margra fyrirtæki í orkuiðnaði.
Þessi fyrirtæki standa þannig frammi fyrir nokkrum vanda annars vegar þegar þau vinna rekstraráætlanir og hins vegar þegar þau taka ákvarðanir um fjárfestingar sem eiga að nýtast í meðallangan eða langan tíma. Ákveðin hætta er á að loftslagskostnaður verði þar með látinn liggja á milli hluta. Sterkar líkur eru á að þær aðgerðir sem ráðist verður í því skyni að draga úr losun í starfsemi fyrirtækja muni til framtíðar litið hafa áhrif á afkomu og eignaverð. Skyndilegar loftslagsaðgerðir geta því haft veruleg áhrif á horfur í rekstri fyrirtækja auk þess sem verðlækkun eigna kann að draga úr lánshæfi. Skyndileg áhrif loftslagsaðgerða geta því haft leitt til lakari efnahags- og fjármálastöðugleika.
Í framangreindu ljósi er nauðsynlegt að tryggja að stjórnendur og fjárfestar hafi tök á að taka tillit til loftslagsáhættu. Öðrum kosti geta þeir ekki baktryggt fyrir mögulegum áföllum. Óvissan kann þannig að leiða til lakari viðskiptakjara fyrirtækjanna. Skilvirk loftslagsstefna er helsta tækið sem stjórnvöld geta beitt til að draga úr loftslagsáhættu. Verði of seint í taumana gripið er hætt við að samfélagslegur kostnaður aukist. Því meira sem það dregst að stefnan liggi fyrir því meira eykst hættan á harðri aðlögun. Liggi loftslagsstefna fyrir snemma þannig að unnt verði að grípa til aðgerða fyrr en ella eykst hagkvæmni og fyrirsjáanleiki. Það kemur öllum til góða.
Markaðstengd stjórntæki hafa þótt ákjósanlegur kostur í loftslagsmálum. Með þeim er leitast við að fella kostnað vegna losunar inn í beinan kostnað við framleiðslu eða þjónustu sem veldur losun. Samfélagsleg áhrif losunar eru m.ö.o. verðlögð og sá sem losar ber þannig fjárhagslega ábyrgð henni sem aftur endurspeglast í verði sem kaupendur vara og þjónustu greiða. Með þessu móti er skapaður fjárhagslegur hvati fyrir fyrirtæki og neytendur til að velja loftslagsvænar lausnir. Þá aukast líkur á að ráðist verði í þær mótvægisaðgerðir sem skila mestum árangri. Stjórntækin geta því dregið úr heildarkostnaði mótvægisaðgerða, stýrt fjármagni í loftslagsvænar tækninýjungar og stuðlað að því að ríkisstjórnin standi við metnaðarfullar yfirlýsingar. Þegar horft er til þess hve mikil áhrif loftslagsbreytingar geta haft á samfélagið er ljóst að stjórntækin eru gríðarlega mikilvæg.
Eitt af mikilvægustu verkefnum fjármálamarkaðarins er að meta áhættu. Svo unnt sé að leggja raunhæft mat á loftslagsáhættu þurfa bestu mögulegu upplýsingar að liggja fyrir. Tilvist slíkra upplýsinga er því veruleg forsenda réttra ákvarðana. Án þeirra ríkir óvissa um kostnaðaráhrif losunaraukningar eða -samdráttar á rekstur og eignir. Þar með er hætt við að mat á félags- og efnahagslegri arðsemi verði skeikult. Engin er betur í stakk búin til að veita upplýsingarnar en stjórnvöld.
02/09/2019 | Fréttir, Greinar, Í fjölmiðlum, Stjórnvöld, Umhverfismál
Eftirfarandi grein eftir Andrés Magnússon, framkvæmdastjóra SVÞ, birtist í Fréttablaðinu 29. ágúst sl.:
Á undanförnum mánuðum hefur verulegt magn lambakjöts verið flutt út, m.a. til fjarlægra landa á borð við Japan og Víetnam. Þessi útflutningur varð það mikill að skortur myndaðist á innanlandsmarkaði, sérstaklega á lambahryggjum. Afurðastöðvar í landbúnaði sköpuðu skortinn vísvitandi í þeim tilgangi að geta hækkað verð á lambakjöti til íslenskra neytenda. Plottið gekk upp, verð frá afurðastöðvum hækkaði um tugi prósenta og íslenskir neytendur voru, eins og fyrri daginn, þeir sem borguðu brúsann. Forsvarsmenn afurðastöðvanna gerðu ekki minnstu tilraun til að fela þessa stöðu og greindu frá yfirvofandi skorti á fundi með sauðfjárbændum síðastliðið vor, þegar fjórir mánuðir voru þar til sláturtíð hæfist.
Þegar innlend framleiðsla getur ekki annað eftirspurn, ber lögum samkvæmt að heimila innflutning á viðkomandi vöru. Samtök verslunar og þjónustu sendu því erindi til ráðgjafarnefndar um inn- og útflutning landbúnaðarvara í júní sl., þar sem farið var fram á að heimild yrði veitt til tollfrjáls innflutnings á lambahryggjum. Eftir að hafa sinnt lögboðinni rannsóknarskyldu sinni, ákvað nefndin að leggja til við ráðherra að innflutningur, með lækkuðum tollum, yrði heimilaður í einn mánuð. Ekkert benti til annars en að heimildin yrði veitt, enda lögboðnar forsendur til staðar. Þá gripu pólitískir hagsmunaaðilar í taumana, landbúnaðarráðherra lét undan og heimildin var ekki veitt. Íslenskir neytendur sátu eftir með sárt ennið, lambahryggir voru fluttir inn á fullum tollum og neytendur nutu þ.a.l. ekki þess ábata sem að var stefnt. SVÞ hafa þegar sent viðeigandi stofnunum erindi vegna þeirra viðskiptahátta sem afurðastöðvarnar sýndu af sér í þessu máli.
Á Íslandi er nú framleitt um 30% meira af lambakjöti en þörf er fyrir á innanlandsmarkaði, eða um 3 þúsund tonn. Það magn er allt flutt út, á verði sem er langt undir því sem innlendri verslun stendur til boða. Kolefnisfótspor af þeim útflutningi hefur hins vegar ekki verið kannað. SVÞ munu því á næstunni senda erindi til umhverfisráðherra þar sem óskað verður eftir að kolefnisfótspor útflutnings á lambakjöti verði kannað sérstaklega.
Það er nefnilega full ástæða til að allur herkostnaður þess útflutnings sé uppi á borðinu. Skattgreiðendur eiga heimtingu á því.
27/08/2019 | Greinar, Í fjölmiðlum
Jón Ólafur Halldórsson, formaður SVÞ, skrifar í Fréttablaðið þann 27. ágúst:
Flestir eru á þeirri skoðun, að til þess að höfuðborg standi undir nafni, þurfi að vera þar öflugt atvinnulíf. Borg án fyrirtækja sé fábrotinn staður. Blómstrandi fyrirtæki leiði af sér blómstrandi mannlíf. Fyrirtækin, af öllum stærðum og gerðum, hafa augljóslega miklu hlutverki að gegna við þá sem þar búa og þá sem heimsækja höfuðborgina. Þau geta kallast andlit borgarinnar út á við. Þetta er a.m.k. sú stefna sem höfuðborgir nágrannalanda okkar leitast við að halda í heiðri. Öflug fyrirtæki, ekki síst í miðborg, taka vel á móti gestum og gangandi og veita fólki þá tilfinningu að þangað sé gott að koma.
Það er ekki alveg víst að þessi lýsing passi við miðborg Reykjavíkur nú um stundir. Ítrekað berast fréttir af fyrirtækjum í rekstrarvanda, það miklum að þau neyðast til að hætta starfsemi. Ítrekað berast kvartanir frá fyrirtækjum um samráðsleysi, ekki síst við verklegar framkvæmdir. Og það sem verst er, þá er þessi lýsing ekki ný af nálinni, þetta er ástand sem varað hefur í alltof langan tíma. Tilfinning margra þeirra sem stunda atvinnurekstur í miðborginni er, að þeim sem fara með stjórnartaumana í höfuðborg Íslands, sé fyrirmunað að eiga eðlileg samskipti. Skilningsleysi á atvinnurekstri og þörfum hans, er mikið meðal þeirra sem með stjórn borgarinnar fara, á því er ekki nokkur vafi.
En það er ekki aðeins á samskipasviðinu sem pottur er brotinn. Reykjavíkurborg, sem stærsta sveitarfélag landsins, er sér á báti þegar kemur að innheimtu fasteignaskatts. Þar sem meirihluti alls atvinnuhúsnæðis á landinu er í höfuðborginni, rennur meirihluti alls fasteignaskatts af atvinnuhúsnæði til borgarsjóðs Reykjavíkur. Borgin heldur áfram hæstu álagningarprósentu fasteignaskatts 2019, öfugt við mörg nágrannasveitarfélög. Eins og öllum má ljóst vera vegur þessi mikla skattheimta sífellt þyngra í rekstri fyrirtækja og með sama áframhaldi munu þau fyrirtæki sem þess eiga kost, leita annað með atvinnurekstur sinn.
Stjórnendur borgarinnar verða að gera sér grein fyrir þeirri miklu ábyrgð sem á þeim hvílir. Flókin og úrelt stjórnsýsla hefur lamandi áhrif á allt atvinnulíf í borginni. Embættismannakerfi, sem lifir í eigin heimi, gerir ógagn frekar en gagn. Skattheimta, sem er úr öllu hófi, letur fólk og fyrirtæki til athafna. Stjórnendur borgarinnar hafa öll ráð í hendi sér til að snúa þessari öfugþróun við.
06/07/2019 | Greinar
Jón Ólafur Halldórsson, formaður SVÞ skrifar eftirfarandi grein sem birtist í Morgunblaðinu 4. júlí sl.:
Tekjur sveitarfélagana af fasteignaskatti hafa aukist gífurlega á undanförnum árum, langt umfram almenna verðlagsþróun og hafa sveitarfélögin aldrei haft jafn miklar tekjur af þessum skatti og nú. Á meðan árleg hækkun almenns verðlags undanfarin ár hefur verið á bilinu 2-3 % hefur skattheimta í formi fasteignaskatts á sama tíma aukist um 14-18% á ári. Ástæðan er einfaldlega breytt aðferð við útreikning skattsins sem Þjóðskrá tók upp árið 2015.
Erlendur samanburður
Það er ekki aðeins að fasteignaskattur sé hár í sögulegu samhengi heldur einnig í alþjóðlegum samanburði. Samanburður við hin ríki Norðurlandanna sýnir að fasteignaeigendur hér á landi greiddu 1,5% af vergri landsframleiðslu í fasteignaskatt 2016, sem er nær tvöfalt hærra hlutfall en í hinum Norðurlandaríkjunum. Þó að markaðsverðmæti húsnæðis sé stofn til útreiknings fasteignaskatts þar eins og hér, er ástæða fyrir minni skattheimtu í þessu formi þar sú, að bæði er skattprósentan mun lægri í öllum hinum Norðurlandaríkjunum og síðan ræður markaðsverðið ekki eingöngu stofni skattsins eins og hér á landi. Sérstök varúðarregla, sem notuð er í öllum hinum ríkjum Norðurlandanna, kemur í veg fyrir að markaðsverðmæti húsnæðis sé alfarið notað sem skattstofn. Hámarksálagning fasteignaskatts af atvinnuhúsnæði er 1,65% hér á landi. Í hinum Norðurlandaríkjunum er þetta hlutfall á bilinu 0,5-1,0% og getur aldrei orðið hærra en 80% af markaðsvirði viðkomandi eignar.
Leggst þyngst á atvinnuhúsnæði
Þrátt fyrir að verðmæti atvinnuhúsnæðis sé einungis um 20% af heildarverðmæti alls húsnæðis í landinu, skilar fasteignaskattur af atvinnuhúsnæði sveitarfélögunum 55% þeirra tekna sem innheimtar eru í formi fasteignaskatts. Reikna má með að tekjur sveitarfélagana í landinu af fasteignaskatti á atvinnuhúsnæði hafi numið um 23 milljörðum króna árið 2018 og hafi hækkað um 2,3 milljarða króna á milli ára, hjá stærstu sveitarfélögunum.
Reykjavíkurborg er sér á báti
Stærsta sveitarfélag landsins, Reykjavíkurborg, er sér á báti í samanburði við önnur sveitarfélög þegar kemur að innheimtu fasteignaskatts. Þar sem meirihluti alls atvinnuhúsnæðis á landinu er staðsettur í höfuðborginni, rennur meirihluti alls fasteignaskatts af atvinnuhúsnæði til borgarsjóðs Reykjavíkur. Tekjur borgarinnar af skattinum jukust um 1,5 milljarða frá 2018 til 2019. Borgin heldur áfram hæstu álagningarprósentu fasteignaskatts fyrir árið 2019, öfugt við ýmis nágrannasveitarfélög. Eins og ljóst má vera hefur hin mikla hækkun leitt til þess að skatturinn vegur sífellt þyngra í rekstri heimila og fyrirtækja. Óhjákvæmilega hefur þessi þróun leitt til hærra leiguverðs atvinnuhúsnæðis og þar með til víxlverkunar hækkandi fasteignamats og leiguverðs. Með þessu áframhaldi mun aðdráttarafl höfuðborgarinnar sem atvinnusvæðis minnka og þau fyrirtæki sem þess eiga kost munu leita annað með atvinnurekstur sinn.
Stjórnvöld grípi inn í
Stjórnvöld verða að grípa hér inn í. Það er ekki með nokkru móti hægt að una við að breytt aðferð Þjóðskrár við útreikning fasteignaskatts hafi leitt af sér þá gífurlegu skattahækkun sem hér er lýst. Fasteignaeigendur, bæði að íbúðarhúsnæði og atvinnuhúsnæði, hljóta að gera þessa kröfu og stjórnvöld hafa í hendi sér aðferðina við að tryggja að skipan þessara mála komist í ásættanlegt horf.
29/06/2019 | Greinar, Í fjölmiðlum
Eftirfarandi grein eftir Andrés Magnússon, framkvæmdastjóra SVÞ, birtist í Morgunblaðinu 28. júní sl.
Enn á ný hafa hugmyndir um upptöku sykurskatts skotið upp kollinum. Þar með gengur aftur gamall draugur sem flestir töldu að hefði verið kveðinn niður fyrir fullt og allt. En lengi er von á einum enda er hið pólitíska umhverfi frjór jarðvegur fyrir allar hugmyndir um öflun meiri ríkistekna í formi skattheimtu.
Og sagan endurtekur sig eins og sagt er því þetta form skattheimtu er ekki nýtt af nálinni. Í stjórnartíð ríkisstjórnar Jóhönnu Sigurðardóttur, 2009–2013, var skattur í formi vörugjalds lagður á sykur og sykraðar vörur. Árangur þeirrar skattheimtu reyndist hins vegar dapur. Skattheimtan var afar flókin í framkvæmd, hún var dýr fyrir fyrirtæki og hið opinbera og skilaði hlutfallslega litlum tekjum í ríkissjóð. Samkvæmt könnun Rannsóknarseturs verslunarinnar hafði skatturinn lítil sem engin áhrif á neysluhegðun fólks. Niðurstaðan var sú að næsta ríkisstjórn sem við tók beitti sér fyrir afnámi sykurskattsins, m.a. á grundvelli tillagna Alþjóðagjaldeyrissjóðsins, og á það féllst Alþingi.
Mikið vatn hefur runnið til sjávar frá árum sykurskattsins. Til þess ber að líta að neysluhegðun fólks hefur tekið stórstígum breytingum á undanförnum árum. Miðlægar upplýsingar um neyslu og innihaldsefni matvæla eru orðnar gamlar og gefa alls ekki rétta mynd neyslumynstri dagsins í dag. Ef litið er til nágrannaríkja okkar gefur t.d. nýleg könnun sem gerð var á neysluhegðun Svía þá mynd að ótrúlegar breytingar hafi orðið á hegðuninni sl. áratug.
Vöruframboð innlendrar verslunar ræðst óhjákvæmilega af eftirspurn. Hver hillumetri er verslunum afar verðmætur og staðsetning vöru skiptir máli. Í því ljósi er matvöruverslunin stöðugt vakandi fyrir nýbreytni og breytingum á áherslum neytenda. Síðustu ár hefur þróun í matvöruverslun tekið æ ríkara mið af breyttum áherslum og hegðun neytenda. Ört stækkandi hluti neytenda leggur áherslu á að neyta hollrar fæðu og sá hópur sneiðir kerfisbundið hjá sykruðum og fituríkum matvælum. Viðbrögð verslunarinnar endurspeglast í þeim stórkostlegu breytingum sem hafa orðið í vöruframsetningu þar sem nú er lögð mikil áhersla á að hafa hollustuvörur eins og ávexti, grænmeti o.fl. sem mest áberandi. Að sama skapi hefur framsetning sælgætis og sykraðra drykkja færst á síður áberandi staði. Ástæðan er í meginatriðum sú að neytendur vita hvað þeir vilja, hafa skýra hugmynd um afleiðingar neyslu matvæla og velja því hollustu.
Stjórnmálamenn hafa lengi haft ríka tilhneigingu til að hafa vit fyrir fólki. Öflun ríkistekna með aðferðum sem hafa jákvæðan blæ er vinsæl um þessar mundir. Í þetta skiptið á skatturinn að bæta hressa og kæta og að jafnvel gefa hraustlegt og gott útlit. En ríkiskassinn má hins vegar fitna á kostnað neytenda!
02/06/2019 | Greinar, Verslun
Ingvar Freyr Ingvarsson, aðalhagfræðingur SVÞ, skrifar í Viðskiptablaðið 29. maí sl.:
Umhverfi þeirra sem vinna við smásölu breytist hratt um þessar mundir. Á sama tíma og hlutfall atvinnulausra lækkar í Bandaríkjunum og störfum fjölgar á heildina litið í apríl um rúmlega fjórðung úr milljón fækkar störfum í smásölu þó velta hafi aukist.
Upplýsingar um þróun starfa í Bandaríkjum gefa glögga mynd af þeirri hröðu þróun sem á sér stað um þessar mundir í verslun og þjónustu. Grunngerð verslunarinnar er að breytast, m.a. vegna aukinnar netverslunar og annarra tengdra tæknibreytinga. Unnt er að greina áhrif bandarísku uppsveiflunnar á marga mismunandi vegu eftir því hvaða atvinnugrein á í hlut en upplýsingar um hlutfall atvinnulausra eftir atvinnugreinum gefa ágæta vísbendingu um hvert stefnir í þeim efnum.
Þegar heildarsamhengið er skoðað virðast þau störf sem skapast samfara aukinni smásöluverslun vegna góðs efnahagsástands einkum hafa orðið til í starfsemi sem flokkast undir vöruflutninga og vörugeymslu. Þetta bendir til þess að smásölustarfsemi sé í auknum mæli að færast yfir á netið og að stórir smásöluaðilar hafi í auknum mæli beint sjónum að rekstri vörugeymslu- og dreifingarmiðstöðva í stað hefðbundinna smásöluverslana. Þeir geta þannig jafnvel sleppt því að reka hefðbundnar sölubúðir. Afleiðingin er sú, að í stað þess að aukin umsvif í smásölu komi fram í auknum umsvifum í hefðbundnum verslunum, aukast vöruflutningar og umsvif í vörugeymslum (tiltektir og frágangur sendinga) í takt við stóraukin umsvif netverslananna.
Það er eðlilegt að undrun séu fyrstu viðbrögð margra við þessari þróun. Það er jafnframt eðlilegt að þeir sem þekkja vel til hefðbundins verslunarreksturs spyrji hvort þróunin sé alfarið af hinu góða. Þegar litið er til framþróunar í atvinnugreinum og þeirra áhrifa sem slíkar breytingar hafa á þjóðfélög og efnahagslíf virðast kostir netbundinnar verslunar yfirgnæfandi. Leiguverð vörugeymslu er mun lægra en leiguverð verslunarhúsnæðis í miðborgum eða í verslunarkjörnum. Auðveldara er að nýta sjálfvirkni í netbundinni verslun en í hefðbundinni verslun. Ný framleiðslutækni eykur jafnan framleiðni vinnuaflsins og aukin sjálfvirkni í framleiðslu getur lækkað kostnað fyrirtækja og þar með verðlag. Samhliða þessu verða oft til ný störf ásamt tilfærslu á vinnuafli milli atvinnugreina.
Þrátt fyrir þá óvissu sem verið hefur í Bretlandi vegna BREXIT hefur eftirspurn eftir vinnuafli aukist í Bretlandi að undanförnu. Atvinnustig þar er nú afar hátt í sögulegu samhengi. Samkvæmt gögnum frá systursamtökum SVÞ í Bretlandi (British Retail Consortium/BRC) fækkaði störfum í smásölu hins vegar á fjórða ársfjórðungi 2018 og fyrsta ársfjórðungi 2019. Er þá byggt á upplýsingum frá aðildarfyrirtækjum BRC sem saman telja rúman fimmtung af veltu á breskum smásölumarkaði. Tölurnar endurspegla leitni niður á við í smásölu sem einnig má sjá í gögnum bresku hagstofunnar. Eins og í Bandaríkjunum er atvinnuþróun í breskri smásöluverslun önnur en í hagkerfinu í heild en um þessar mundir er atvinnuþátttaka með því mesta sem um getur. Ástæðan virðist vera sú að smásölugeirinn þar er að ganga í gegnum sömu breytingar og í Bandaríkjunum. Ljóst er að ráðast þarf í fjárfestingar til að ná árangri á tímum umbreytinga en hætt er við að hiks gæti þar sem útlit er fyrir kostnaðarútlát vegna óvissu sem ríkir um stefnumörkun stjórnvalda.
Nýir möguleikar
Einhverjum kann að þykja sú þróun sem nú á sér stað í Bretlandi og Bandaríkjunum varhugaverð. Það er hins vegar vafasamt að horfast ekki í augu við framtíðina, láta skeika að sköpuðu, því eins og rakið hefur verið geta breytingar orðið á grunngerð þjóðarbúskaparins samfara tæknivæðingu og mörg störf tapast í einni atvinnugrein/geira á stuttum tíma. Sterkar vísbendingar eru hins vegar uppi um að á sama tíma opnist möguleikar á fjölgun starfa annarsstaðar í hagkerfinu. Það er því full ástæða til að gæta varúðar og undirbúa hraða aðlögun að breytingum og nýjum tækifærum sem skapast. Breytingar í rekstrarumhverfi verslunar og þjónustu kalla m.a. á nýja hugsun og breytt vinnubrögð innan menntakerfisins svo búa megi starfsfólk framtíðarinnar undir nýjan veruleika.
Þegar áætlanir eru gerðar og ákvarðanir teknar um framkvæmdir þurfa atvinnurekendur að velja milli fleiri eða færri möguleika við notkun á því fjármagni sem er fyrir hendi á hverjum tíma. Jafnan verður margt útundan og annað dregst úr hömlu. Við áætlunargerð þarf ekki aðeins að velja verkefni heldur einnig að ákveða tímasetningu og staðsetningu á markaði. Staðsetning á markaði skiptir oft ekki minna máli en tímasetningar og jafnvel ákvarðanataka um hvort ráðist er í aðgerð eður ei. SVÞ leggja áherslu á mikilvægi þess að fagfólk í verslun og þjónustu verði sem best í stakk búið til að aðlagast fyrirsjáanlegum breytingum og geti nýtt sér tækifæri í heimi stafrænna lausna. Slíkur undirbúningur þarf að eiga sér stað í frum- og endurmenntun sem standi öllum landsmönnum til boða.
Nám á framhaldsskólastigi
Mjór er mikils vísir segir máltækið en næstkomandi haust hefst kennsla á nýrri stafrænni viðskiptalínu á framhaldsskólastigi í Verzlunarskóla Íslands. Línan er svar við örum breytingum á vinnumarkaði og þá sérstaklega í starfsumhverfi verslunar og þjónustu. Námslínan brýtur blað í sögu Verzlunarskólans þar sem vinnustaðanám í stafrænni verslun og þjónustu er hluti af náminu. Þannig tengir námið nemendur við atvinnulífið með beinum hætti og veitir þeim innsýn í starfsumhverfið en heldur einnig að þeim þeirri hröðu þróun sem á sér stað í verslun og þjónustu um þessar mundir. Með hvata að og aðkomu að undirbúningi þessa náms leggur SVÞ sitt lóð á vogarskálarnar til að mæta breyttum veruleika í íslenskri smásölu.
